123 yılda 43 felakette en az 762.000 kişi öldü. Bunların yalnız yaklaşık beşte biri olan 153.000’i doğal afetlerden, beşte dördü olan 608.000’den fazlası savaş ve iç çatışmalardan kaybedilmiştir.
6 Şubat 2023 çifte depreminden kaç insan kaybıyla çıkacağımız herhalde enkaz altındakiler çıkarılınca belli olacak. Son dakika haberi olarak verilen 29.605 ölü sayısının 40.000’e yaklaşacağı varsayılabilir.
Bir afetteki kayıpların en önemli kalemi ölü ve yaralılar olmakla birlikte, yaralanıp sakat kalanlar, heba olan servetler, savaşlarda veriilen esirler, göç ve bozulan psikoloji de önemsiz sayılamaz.
Aşağıda, 20. Yüzyılın başından beri gerek doğal afetler, gerek siyasi mücadelelerin sonucu olarak Türkiye’nin kaybettiği insan sayısı ile ilgili bir liste sunuyorum. (100’den az can kaybı yazılmadı). Depremlerle ilgili kaynak: Boğaziçi Üniversitesi Deprem Araştırma Enstitüsünün kayıtları, öteki bilgilerin kaynağı ise Vikipedi-Özgür Ansiklopedi’dir.
Can kaybı bakımından son 123 yıldır yaşanan en büyük 10 felaket sırasıyla şunlardır:
1. Ermeni tehciri
2. Birinci Dünya Savaşı
3. Balkan Savaşı
4. Korona salgını
5. Doğu ve Güneydoğu’daki çatışmalar
6. Kurtuluş Savaşı
7. 1939 Erzincan Depremi
8. Gölcük-Kocaeli Depremi
9. 1909 Adana Olayları
10. 1930 Ağrı İsyanı
11. Dersim Harekâtı
Tarih sırasına göre:
Sıra Olay Tarih İnsan kaybı
1. Malazgirt Depremi 29.4.1903 600
2. Adana Ermeni Katliamı 1909 15.000-30.000
3. Müreefte (Tekirdağ) Depremi 9.8.1912 216
4. Balkan Savaşları 1912-1913 50.000-140.000
5. Birinci Dünya Savaşı 1914-1918 305.000
6. Burdur Depremi 4.10.1914 300
7. Ermeni Tehciri 1915-1916 600.000-1.500.000
8. Koçgiri bastırma hareketi 1921 500 isyancı
9. Kurtuluş Savaşı 1919-1922 36.919
10. Kars-Ermenistans Depremi 22.10.1926 355
11. Ağrı İsyanı 1930 15.000
12. Türk-İran Sınırı Depremi 7.5.1930 2.514
13. Kırşehir Depremi 19.4.1938 160
14. Dersim Harekâtı 1938-1939 13.160 sivil, 110 asker
15. Erzincan Depremi 1939 33.000
16. Erbaa Depremi 20.12.1942 3.000
17. Hendek Depremi 20.6.1943 336
18. Lâdik Depremi 27.11.1943 4.000
19. Gerede Depğresi 1.2.1944 3.959
20. Varto-Hınıs Depremi 31.5.1946 839
21. Karlıova Depremi 17.8.1949 450
22. Kore Savaşı 1950-1953 900+
23. Yenice Depremi 18.3.1953 265
24. Varto Depremi 19.8.1966 2.394
25. Gediz Deepremi 28.3.1970 800
26. Bingöl Depremi 22.5 1971 878
27. Kıbrıs Harekâtı 1974 498
28. Lice-Diyarbakır 6.9.1975 2.385
29. Muradiye-Van 24.11.1976 3.840
30. Kahramanmaraş Olayları 26.12.1978 107
31. Sağ-Sol çatışmaları 1978’den sonra 4.000+
32. 12 Eylül 1980’den sonra 1980-1983 5.000+
33. Erzurum-Kars 30.10.1983 3.241
34. PKK-asker savaşı 1983-2022 39.042
35. Erzincan Depremi 13.3.1992 653
36. Ceyhan 27.6.1998 146
37. Gölcük-Kocaeli Değremi 17.8.1999 18.373
38. Düzce Depremi 12.11.1999 763
39. Bingöl Depremi 1.5.2003 176
40. Van Deprem 23.10.2011 644
41. Fetöcü Darbe Girişiğmi 15.7.2016 251
42. Korona salgını 2021-2023 101.492
43. Kahramanmaraş ikiz depremi 6.2.2023 31.643 +
762.600 +
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi yalnız insan kayıpları dikkate elındığında birinci sırayı en az 600.000 ölümle Ermeni tehciri, ikinci sırayı 305.000’le Birinci Dünya Savaşı kayıpları, üçüncü sırayı Korona salgınını kayıpları, dördüncü sırayı en az 50.000 kayıpla Balkan Savaşı, beşinci sırayı ise yaklaşık 39.000 sayı ile Doğu ve Güneydoğu’ya yaşanan çatışmalarda ölenler, altıncı sırayı 36.919 sayı ile Kurtuluş Savaşı kayıpları almaktadır. 1939 Erzincan Depremi 33.000 ksayıpla yediğnci sıradadır. Kahramanmaraş merkezli son iki deprem ise can kaybı bakımından Erzincan depremi ile yarışmaktadır.
Listedeki ölüm sayılarını verilen en alt rakamları hesaba katarak topladığımızda 762.000 sayısı ortaya çıkıyor. Konunun ilginç yanı, bunların çoğunluğu doğal afetlere değil, savaş, iç çatışma gibi nedenlere dayanıyor olmasıdır. 123 yıldan beri yaşadığımız en büyük 11 felaketin yalnız üçü doğal afet, diğerleri siyasidir. Bunlardan doğan ölüm sayısı 153.865 iken 608.000’den fazlası savaş ve iç çatışmalardan kaynaklanmıştır. (13 Şubat 2023)
