Başkomutanlık Meydan Savaşı: Büyük Taarruz’un beşinci günü. Yunan kuvvetleri sabaha doğru Çalköy’da karmakarışık bir halde toplandılar. Sayım yapıldı. Mevcudun oldukça azalmış olduğu görüldü ve kuvvetler yeniden örgütlendi. Gene sabaha karşı Türk Batı Cephesi Harekât Şubesi Müdürü Tevfik Bey, harita üzerinde saptadığı durumu İsmet Paşa’ya gösterdi. İsmet Paşa, Tevfik Bey’i Mustafa Kemal Paşa’ya gönderdi. Tevfik Bey, Afyon Belediye Dairesinde uyuyan Mustafa Kemal Paşa’yı uyandırdı. Mustafa Kemal Paşa, düşmanın sarılmaya elverişli bir durumda olduğunu saptayarak Fevzi ve İsmet Paşaları çağırdı. Üçü toplanarak “gerçek kurtuluş güneşinin” bugün doğacağı sonucuna vardılar. Ordulara 6.30’da gerekli talimat verildi. İsmet Paşa, Birinci ve İkinci Ordulara düşmanın bir an önce kaçıp kurtulmaya çalıştığını bildirerek Dumlupınar’ın hızla alınmasını, düşmanın tamamen teslim olmaya mecbur edilmesini emretti. Fevzi Paşa’yı, İkinci Orduya ve Süvari Kolordusuna gönderen Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa’yı karargâhta bırakarak Birinci Ordu karargâhına gitti. Çay köyünde Yunanlıların mutlaka imha edilmesini emretti. Esir subaylardan bilgi aldı. Trikopis ve Diyenis’in de çember içinde kaldığını bildirerek bunların da esir alınmasını emretti. Türkçe bildiği anlaşılan Selanikli bir esir subay bu emri duyunca baygınlık geçirdi.
Mustafa Kemal Paşa, saat 14.00’te harekâtı bizzat yöneteceği tepeye çıktı. Öğleyin başlayan şiddetli savaş akşama kadar sürdü. Yunanlılar kaçmak istedilerse de başaramadılar. Bir köy halkı Yunanlıların kaçmasını önlemek için demiryolunu tahrip etti. Yunan Bağımsız Tümeni, Yunan Ordusuyla bağlantı kuramayarak batıya çekildi. Daha sonra Başkomutanlık Savaşı adı verilecek Dumlupınar Savaşı, Türk ordusunu Yunan ordusunu biraz daha küçültmesi ve perişan etmesiyle sonuçlandı. Mustafa Kemal Paşa akşam Dumlupınar köyüne gitti. Yanlarında eşya olmadığından oda döşemeleri, peykeler veya toprak üzerinde yatılarak sabah edildi. (37 kaynaktan derlenmiştir)
Kütahya, Çivril, Demirci, Gördes kurtarıldı. Türk ordusunu Kütahya’ya girişi sırasında yüzlerce kurban kesildi. Kazanlar kaynatılarak askere yemek verildi.
Başkomutan Hacıanesti’nin yerine Birinci Ordu Kumandanı Papulas atandı. Trikopis’in rütbesi tümgeneralliğe yükseltildi. Yunan telsizi bu emri tebliğ etmek için Tripkopis’i aradıysa da bulamadı. Telsiz emrini Türk telsizi yakalayacak ve atama haberini 2 Eylül’de esir edildiğinde ona Mustafa Kemal duyuracaktır.
Yunan Savaş Bakanı Teotakis, Atina’dan İzmir’e hareket etti.
Anadolu ile haberleşmesi kesilmiş olan İstanbul’a ulaşan ilk zafer haberi: Afyon alındı! Dört gündür Anadolu’dan merakla haber bekleyen İstanbulluları bu haber sevince boğdu.
İstanbul Hükümetlinin Dışişleri Bakanı İzzet Paşa, İngiliz Yüksek Komiseri Rumbold’a, “Zafer Mustafa Kemal’in şöhretini iade etmiştir” dedi.
Avrupa başkentleri, zaferden hâlâ habersiz. Bunda Anadolu’nun dışarıyla bağlantısının kesik olması kadar, Yunanlıların da tebliğlerinde Türk zaferini örtmesi rol oynuyor. İngiltere’nin Atina Elçiliği, Londra’ya bugün iki kısa tel çekti. Birinde iki bakanın İzmir’e gittiğini, ikincisine Yunan Genelkurmay Başkanının dünden beri Anadolu’dan haber alamadığını ve yedek kuvvetlerin ne derece kullanıldığını söylemediklerini haber verdi. Yunan Genelkurmay Başkanı, Fransızlarla İtalyanların Türklere yardım ettiğinden de şikâyet etmiş. Fransız Hükümeti bugün bir kere daha Fransız makamlarının Türklere yardım etmemiş olduğunu açıkladı. Fransız Başbakanı ve Dışişleri Bakanı Poincare de İngiltere’ye Venedik Konferansı’nın mümkün olduğu kadar çabuklaştırılmasını önerdi. “İzmir çevresinde cereyan etmekte olan askerî olaylar karşısında konferansın toplanmasının “son derece acil” olduğunu bildirdi.
Halide Edip Dumlupınar’da. Nurettin Paşa, köylü kadınlar, Mustafa Kemal, Yunan esirleri, vb…
Meclis, firar ettiğinden dolayı idama mahkûm edilen bazı erleri, yurda ve göreve bağlılıkları, hatta Sakarya savaşında kahramanca çarpıştıkları gerekçesiyle affetti. Mecliste Dışişleri Bakanlığı bütçesi görüşülmeye devam edildi. Bazı mebuslar medreselerin yozlaştığını söylediler, diğer bazısı medreseleri savundu. Başbakan Rauf Bey, İran ve Afganistan elçilerinin dün kendisini ziyaret ederek son zaferden dolayı Meclisi kutladıklarını bildirdi. (Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Cilt IV, Sakarya Savaşı’ndan Lozan’ın Açılışına, 23 Ağustos 1921-20 Kasım 1922, Türk Tarih Kurumu, 1996, s. 610-611.)
30 Ağustos’un ertesi günü, yerli ve yabancı basın neler yazdı? Yarınki yazıyı da buna ayırsak fena olmaz.
