Adını, Bitinya, Roma, Selçuklu ve Osmanlı medeniyetlerine ev sahipliği yapan İznik'ten alan gölde, kıyıdan yaklaşık 20 metre açıkta, 2 metre derinlikte bulunan ve ilk kez görüntülenen bin 600 yıllık bazilikanın (büyük kilise) üzerindeki sır perdesi aralanmaya başlandı.
Bölgede 740 yılında yaşanan depremdeki çökmenin etkisiyle göl sularına gömüldüğü tahmin edilen bazilikaya ilişkin çalışmalarını sürdüren arkeolog, tarihçi ve sanat tarihçileri, bu anıtsal yapının, Hristiyanlığın yasak olduğu Milano Fermanı öncesi 303 yılında Romalı askerler tarafından 16 yaşında öldürülen "Aziz Neophytos" adına 4. yüzyılda inşa edildiği bilgisine ulaştı.
Uludağ Üniversitesi (UÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mustafa Şahin, Bursa Büyükşehir Belediyesinin İznik'te başlattığı tarihi kültürel mirası tespit ve havadan fotoğraflama çalışmalarında çekilen görüntülerde tesadüfen fark edilen bazilikaya ilişkin Doğu Roma konusunda uzman akademisyenlerle defalarca toplantı yaptıklarını, pek çok kaynağı taradıklarını söyledi.
Aynı fakültenin Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Şahin Kılıç ve Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Emine Tok ile yaptıkları çalışmalarda önemli bilgilere ulaştıklarını aktaran Şahin, başından beri bazilikanın, İznik'teki Ayasofya Kilisesi'nin planıyla benzerliğinden dolayı 4. ya da 5. yüzyılda inşa edildiğini düşündüklerini anlattı.
Şahin, "Aziz Neophyts" adına rastladıklarını dile getirerek, "Neophytos özellikle Roma İmparatorları Dioclasien ve Galerius dönemlerinde Hristiyanlara karşı yasak ve cezalandırma tedbirlerinin arttığı bir dönemde şehit edilen azizler, dindar Hristiyanlar arasında yer almakta. Kaynaklara göre 303'te, yani Milano Fermanı yayımlanıp Hristiyanlığın serbest bırakılmasından 10 yıl kadar önce Romalı askerler tarafından, Hristiyanlığa inandığı gerekçesiyle cezalandırılıp öldürülen bir aziz" dedi.
"Bazilika, sulara gömüldükten bin 250 yıl sonra bulundu"
Şahin, 740 depremindeki çökmenin etkisiyle göl sularına gömüldüğünü tahmin ettikleri bazilikanın, bundan yaklaşık bin 250 yıl sonra bulunduğuna işaret ederek, "Kilisenin, sulara gömülmesinden yaklaşık bin 250 yıl sonra yeniden keşfinin, azizin şehit edildiği 21 Ocak tarihine denk gelen günlerde tesadüfen tespit edilmesi, gayet ilginç bir nokta olarak karşımıza çıkmaktadır" değerlendirmesinde bulundu.
Aziz Neophytos
Erken Hristiyanlık dönemi kaynaklarına göre, Roma İmparatorları Dioclasien ve Galerius'un buyruğuyla Hristiyanların çektiği eziyetler, Nikaia'da (İznik) da yarım yüzyıl sürdü ve birçok insan yaşamını yitirdi. Bu kurbanlardan Neophytos, İznik'in ve bölgenin ilk azizlerinden biri olarak biliniyor.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.