ALİ RIZA KARASU - Yöresel ürünlere coğrafi işaret adı verilen kimlik belgesi alma başvurusunda ciddi artış yaşanıyor. Kebaptan peynire, pekmezden pideye, kestaneden zeytine, deve sucuğundan çöp şişe kadar bulunduğu bölgenin adıyla özdeşleşmiş birçok yöresel ürün coğrafi kalkanla tescil ediliyor.

AA muhabirinin Türkiye Patent Enstitüsü (TPE) verilerinden derlediği bilgiye göre, Türkiye genelinde bugüne kadar 173 yerel ürün tescil edildi. Başvurusu yapılan 226 ürünün süreci ise devam ediyor.

Coğrafi işaret, belirli bir bölgeye mal olmuş bir ürünün, sadece o bölgede bulunabilecek karakteristik özellikleri taşıdığını ifade eden ad ve işaretler olarak tanımlanıyor. Coğrafi işaretler yöresel değerlerin koruma altına alınması, ürünlerin niteliklerini kaybetmesinin önlenmesi, tanıtımının yapılması, tüketicilerin aradıkları kalitenin garanti altına alınması açısından önem taşıyor.

Tescil başvurularının büyük bölümünü ait olduğu illerin ticaret ve sanayi odaları tarafından yapıldı. Üretici olan gerçek veya tüzel kişiler, tüketici dernekleri, konu ve coğrafi yöreyle ilgili kamu kuruluşlarının başvuruları da bulunuyor.

Türkiye genelinde, coğrafi işaret kimlik belgesi alma potansiyeline sahip 2 bin 500'ün üzerinde yöresel ürün bulunmasına rağmen, sadece 173'ü için belgenin alınması yetersiz bulunuyor. 81 ilden 53'ü en az bir ürününü tescil ederken, hiç tescili bulunmayan illerin çoğunun TPE'deki başvuru süreci devam ediyor. Bu kentler arasında en fazla başvuru Ordu, Şanlıurfa, Hatay, Gaziantep ve Aydın'dan yapıldı. Kocaeli, Afyon, Bursa, İzmir ve Manisa ise en fazla coğrafi işaret alan iller arasında yer alıyor. Tescil edilen coğrafi işaretlerin büyük bir bölümü o yöreye ait olan yiyeceklerden oluşuyor.

- Tesciller el halılarıyla başladı

Yöresel ürünlere coğrafi kalkan ilk olarak 1996 yılında birçok yöreye ait el halılarıyla başladı. Türkiye'de tescil edilen ilk ürün Hereke ipek halısı olurken, bunu Hereke yün ipek halısı ve Hereke yün halısı izledi.

Simav el halısı ve Bünyan el halısı 4. ve 5. sırada tescil edilen ürünler oldu. Gıda ürünü olarak ilk tescillenen ürün 1997'de Antep fıstığı oldu. Adana kebabı, Afyon kaymağı, Antep baklavası, Erzurum kadayıf dolması, Adapazarı keşkeği, Antakya künefesi, Aydın inciri, Erzincan tulumu, Giresun tumbul fındığı, Zile pekmezi, Şanlıurfa biberi (isot) gibi gıda ürünlerinin yanı sıra Ege pamuğu, Isparta gülü, Akbaş çoban köpeği, Soğanlı bebeği, Türk tazısı gibi ürünler de tescillendi.

Tescil başvurusu sonuçlanmayan 226 ürün arasında Akhisar köftesi, Hatay künefe peyniri, İzmir boyozu, Konya etli ekmeği, Türk kahvesi, Van otlu peyniri, Alanya azmanı, Alaşehir kapaması, Ayancık Göynek Yakaları, Aydın künarı, Balıkesir höşmerim tatlısı, Bingöl balı, Buldan bezi, Dalama tandırı, Eflani hindi bandırması, Emirdağ bebeği, Yozgat arabaşısı de bulunuyor.

- Ürünün özellikleri, üretim şekilleri ayrıntılı yer alıyor

Coğrafi işaret tescil belgesinde ürünün ayırt edici özellikleri, üretim şekli, hazırlanışı ayrıntılı olarak yer alıyor. Belgede ürünün standartlara uygun üretilip üretilmediği ilgili denetimin nasıl yapılacağı da ayrıntılı olarak değerlendiriliyor.

Belirlenen standartlara uygun üretim denetimi ise o ildeki ticaret ve sanayi odası ile belediyelerden görevlendirilen 6 kişilik komisyon tarafından yapılıyor. Şikayet durumunda komisyonun ani denetim yapabilme yetkisi bulunuyor. Coğrafi işareti haksız kullananlar hakkında ise komisyonun vereceği rapor doğrultusunda yasal işlem yapılabiliyor. Coğrafi işarete aykırı üretim yapılması durumunda belgeyi alan kurum ya da kuruluş hukuk ve ceza davası açabiliyor. Coğrafi işaret belgesi alınan ürünü belirlenen standartlara bağlı kalınmak şartıyla başka yörelerde de üretebiliyor.

Tescil ettirilen bazı ürünler

Muhabir: Ali Riza Karasu
Yayınlayan: Mehmet Yılmaz Güldaş