2017-2018 eğitim öğretim yılı Hisarönü Hüseyin Durmaz Ortaokulu TÜBİTAK 4006 Bilim Fuarı destekleme programı kapsamında Sosyal Bilgiler Öğretmeni Erkan ATILGAN, Hisarönü ile ilgili bu araştırmayı kaleme alarak pek bilinmeyen yöre tarihi konusunda aydınlatıcı bilgiler paylaştı.
HİSARÖNÜ KALESİ
Muğla'nın Marmaris ilçesine bağlı Hisarönü Mahallesi'nde bulunan Hisarönü kalesi denize nazır tipik bir ortaçağ kalesidir. Kastabos kentçiğinde yer alır, bu kent baybassos antik kentine bağlıdır.1
Hisarönü kalesinin bağlı olduğu baybassos antik kenti rhodos'a bağlı bir demostur.2 (demos: eski yunan da bir halk, eski yunan dönemine ait anlamında kullanılır.)
Sur ve birtakım teras duvarlarına ait kalıntıların bulunduğu akropolis("yukarıda bulunan şehir") ; hisarönü köyü'nün yaklaşık 1 km batısındadır. Burada hellenistik dönem'e tarihlenen çanak çömlek parçaları ele geçmiştir. Biraz kuzeyde uzun bir tarla duvarı; deniz kenarında bazı yapılara ait kalıntılar ve bir kiliseye ait olabilecek mimari kalıntılar vardır [bean 1976:176]. Liman: hisartepe'nin kuzey eteğinde ortaya çıkarılmıştır.
Hisartepe ve oyuklu tepelerin arasındaki bel üzerinde bulunan ve erken hellenistik dönemde kullanıldığı düşünülen depo mahallesi'nde yeni depo binaları ve duvarlar bulunmuştur.3
Kastabos’ta bugün görülen kalıntılar Hemithea tapınağına ait. Tapınak hastaların rüyalarında tedavi edildiği, özellikle çocuğu olmayan kadınların tedavi edildiği bir sağlık tapınağıymış.4
Coğrafyaya Türklerin gelmesi
Türklerden önce Anadolu:
- Hitit öncesi dönem (Hacılar, Çatalhöyük’te yaşayan isimlendirilememiş millet veya devletler)
- Hititler dönemi
- İyon ,Lidya, Frigya dönemi
- Yunan-pers hakimiyet çatışması dönemi
- Makedonyalı İskender dönemi
- Pontus, Selevkoslar,Bergama güç merkezleri dönemi
- Roma imp. Dönemi
- Bizans (doğu roma) dönemi
- Türkler
Türkler XI.yy da büyük kitleler halinde ve kalıcı olarak bu ülkeye geldiklerinde şehirleri ve öteki iskan yerlerinin nüfusu oldukça azdı.5 Sürekli harpler sebebiyle nüfusu oldukça azalan Anadolu'ya Selçuklu fetihleri ile birlikte kalabalık Türkmen gurupları gelmiş ve bu göçebeler hemen açılan topraklara yerleşerek, başta Doğu ve Orta Anadolu sahası olmak üzere kısa zamanda Bizans Küçük-Asya'sını hâkimiyetleri altına almışlardı. Böylece Anadolu’nun etnik siması Türkler lehine değişti. Türkleşme işte bu değişikliğin eseridir.6
Antik Karya Bölgesinin en eski yerleşim alanlarından olan Muğla ise, sırasıyla Karya, Mısır, İskit, Asur, Dor, Met, Pers, Makedon, Roma ve Bizans egemenliğinde kalmıştır. 1284 tarihinde Türk egemenliğine girmiş olan Muğla ilinin antik adı, çeşitli bulgu ve kaynaklarda “Mobella, Mobolia, Moğola” olarak geçmektedir.7
KASTABOS tan HİSARTEPE ve HİSARÖNÜ ismine dönüşüm…
Türkler anadoluda ilerlerken, Kastra denilen “Kale Şehirler”de yaşayan az sayıda nüfus düzlük yerler, ovalar ve yaylaları adeta boş bırakılmış gibiydi. Bir müddet yerleşip yaşayan Türkler bir süre sonra şehirlerin kalelerini sembolik olarak zapt ediyorlar ve şehri veya yerleşim yerini tamamen türk hâkimiyetine sokuyorlardı.8
Türkler iskan edindikleri yerlerde kendi isimleri ile köyler teşkil etmişler evvelce yaşadıkları yerlerdeki bir takım dağ, ova, köy, nehir adlarını beraberlerinde getirmişlerdir.9
Bölgedeki yerleşim ve coğrafya isimlerini Türkçeleştirmekte özen gösterirken dönem dönem hakimiyet kurmuş Aydınoğulları ,Menteşe oğulları gibi beylikler ;Venedik cumhuriyeti,Girit,Rodos dükalığı gibi devlet ve beylikler ile yaptıkları ticari anlaşmalarda Grekçeyi rahatlıkla kullanmaktan sakınca görmemişlerdir.10
Adlandırma yaparken gerek eski kullandıkları isimleri, gerek yerin özgün isminin Türkçe okunuşu gibi telaffuz ederlerken bazı yer isimlerini de coğrafyayı gözlemleyerek, herhangi büyük dağ(ULUDAĞ), anıt ağaç(ÇINARÇIK,KIZIL AĞAÇ), rakım(YUKARI KÖY), bitki örtüsü(YEŞİL BELDE,BOZTEPE), iklim(ESENTEPE),tarım ürünü (KARPUZLU)ve mimarı eser ve/veya kalıntı(SUR,İÇKALE,KEMER)ya bakarak isim koymuşlardır.
Kastabas kentçiğindeki kale ve kalıntılarının olduğu yere “hisar tepe” önündeki düz alana “hisarönü” ismini vermek tarihi iş/oluş ve akış açısından yadırganacak bir durum değildir. Osmanlı yer adları arasında “hisar” kelimesi çok yaygın bir coğrafyada kullanılmıştır.
HİSAR حصار Kaza Merkezi (1960) Domaniç Kütahya® HİSARAN حصاران Nahiye (Çermik’in Dilekpınar ve Ağaçhan köyleri arasında idi.) Merkez Çermik® Diyarbakır eyâleti® HİSARCIK حصارجق Kasaba Kaza (1990) Merkez Emet® Kütahya® Kütahya HİSARCIK ALAÇAM (Alaçam Hisarcıktan ayrı olarak sonra nahiye ve 1944’te kaza oldu. Hisarcık’ın yeri tesbit edilemedi.) حصارجق مع آلاچام Kaza (16.yy.) Nahiye (1868) Canik Trabzon eyâleti® Bafra Trabzon vilâyeti® HİSARCIK maa BELGRAD (Sancak ve eyâlet merkezi Belgraddır.) حصارجق مع بلغراد Sancak (1812) Sırp eyâleti HİSARÖNÜ (Filyos) اوگی حصار Kaza (1841) Köy Nahiye (1944) 11
Türkiyede günümüzde hisarcık(Kütahya) isimli 1 bir ilçe, içinde ”hisar” kelimesi geçen birçok köy vardır.12